Prve ljudske zajednice na prostoru Cetinjskog polja postojale su još prije 12 000 godina. Najstariji poznati trag tih staništa potiče iz pećine Koronjine, površine oko 15 metara kvadratnih, a nalazi se u bližem zaleđu Cetinjskog polja.

U pećini Koronjini (koja se nalazi 3,5 km od Cetinja na putu prema Bokovu) je pronađen veći broj primjeraka kamenog oruđa. Stara naselja – gradine, kao i mnoge grobne konstrukcije – humke, poznatije pod nazivom “gomile” predstavljaju ostatke gvozdenog doba na Cetinju i njegovoj okolini.


Cetinjsko polje su u kasnijem periodu naseljavali slobodni seljaci i pastiri zetske vlastele . Do XIV vijeka naseljavali su ga i bogumili. Jedna bogumilska nekropola, sa oko 150 stećaka, nalazila se oko današnje Vlaške crkve.
Na pojam Cetinje nailazimo sredinom XV vijeka. U jednom dokumentu iz 1440. godine u kojem se govori o Tudoru Nenoja Ivanova sa Cetinja koji izjavljuje „da duguje Luki Pautinovu četiri perpera i deset groša za pancirnu košulju“. Po ovom ovom dokumentu se vidi da je toponim Cetinje postojao sredinom XV vijeka, neovisno od seoskih naselja po rubu Polja. Po predanju Ivaniševića, Ivan Borojev sa četiri sina, naselio je Cetinje a crkva koju su vlasi-stočari podigli oko 1450. godine bila je od pletena pruća.

Sasvim je sigurno da je Vlaška crkva rano nestala zbog slabog materijala od kojeg je bila napravljena.

Donjokrajci, potomci osnivača Vlaške crkve, su tri puta „popravljali“ crkvu, da bi je 1864. godine izgradili u sadašnjem obliku.
Cetinje Crnojevića

Ivan Crnojević (1427-1490 – gospodar Crne Gore od 1465 do 1490) je izabrao podlovćenski dolac kao lokaciju za svoj novi grad, ne iz oduševljenja sa njegovom bujnom prirodom i pitomom klimom, već kao azil pred turskom najezdom.
Bježeći od Turaka sa Žabljaka na Obod i sa Oboda na Cetinje, u ovoj podgorini Lovćena gdje prestaje Istok i počinje Zapad, na razmeđi dva svijeta, na granici između islama i hrišćanstva, Ivan Crnojević je shvatajući Cetinjsko polje kao prirodnu strategijsku tvrđavu koja pruža mogućnost perspektivnog razvoja, za neka buduća bolja vremena, podigao 1482. godine velelepni dvor, priljubljen uz obronke Orlova krša, na mjestu gdje je današnji Cetinjski manastir a dvije godine kasnije (1484) i manastir Rođenja Bogorodice na Ćipuru i tu prenio sjedište Zetske mitropolije.

Dvor je bio i povoljna strategijska tačka iz koje se moglo pratiti svako kretanje u polju a vodeni tok – krak rijeke Cetine, izvor Ladnice i blizina Cetinjske pećine bili su povoljni preduslovi za izbor mikrolokacije dvora i manastira.
Tako je ovo dotad beznačajno naselje postalo novo istorijsko žarište.
Utemeljenje Cetinja označilo je kraj srednjovjekovne zetske i početak nove crnogorske istorije a 1482. godina se smatra godinom osnivanja grada. .
Ivan Crnojević je vrlo nerado napustio Žabljak i Obod. Podsjetimo se samo da je u XV vijeku nivo Skadarskog jezera bio mnogo niži, i da su oko Žabljaka bila žitna polja, vrtovi i vinogradi, a da ne govorimo o bogatstvu jezera. Na Cetinju ga je dočekala surovost podlovćenskih zima, oskudnost vegetacije i promjenljiva ćud vodenih tokova. S druge strane, ono je nudilo ono što nije imalo cijenu – slobodu. Okruženo brdima, bez puteva, Cetinje je bilo tako reći, neosvojivo.

Nastalo iz nužde i očaja, Cetinje je po mnogočemu bilo specifično naselje. Ni grad, ni selo, ni tvrđava – postalo je političko i duhovno središte posljednje slobodne balkanske države, države koja se svodila na granice šire cetinjske okoline i imala jedva 100 000 žitelja. Stiješnjeno između Osmanske imperije i Mletačke republike, bilo je dovoljno žilavo da očuva nacionalnu samosvojnost, a istovremeno, dovoljno otvoreno i prijemčivo na plemenita strujanja renesanse i humanizma koja prodiru sa Sredozemlja.
Procvat koji je Cetinje doživjelo u samom startu svoje urbane egzistencije, podizanjem raskošnih gotičko-renesansnih zdanja Ivanovog dvora i manastira Rođenja Bogorodice, predstavlja svojevrsni fenomen. Cetinje je u XV vijeku pored kuća po obodu imalo i naselje sa ulicom u polju o čemu govori jedan opis Cetinja u kojem se pominje „Vitina ulica“.
Posljednji vladar iz loze Crnojevića, Ivanov sin Đurađ (rođen oko 1454. godine-vladao Crnom Gorom od 1490 do 1496 - kada mora da napusti Crnu Goru po naredjenju turskog sultana, odlazi za Mletke a početkom XVI vijeka gubi mu se svaki trag), osniva na Cetinju štampariju, prvu među Južnim Slovenima, koja je u toku 1493. godine zapošljavala osam radnika. Iz nje izlaze knjige koje zadivljuju ljepotom slova i majstorstvom iluminacije: Oktoih osmoglasnik (završen 4.I 1494), Oktoih petoglasnik (1494), Psaltir (22.IX 1495), Trebnik i Četvorojevanđelje.

Sticajem čudnih istorijskih okolnosti, srednjovjekovna balkanska kultura doživjela je na malom i nepristupačnom Cetinju posljednji bljesak.
Stalna ugroženost od turske vojne sile dovela je do perioda zastoja u materijalnom i kulturnom razvoju grada. Nestalo je Crnojevića i njihovog dvora a manastir je srušen do temelja 1692. godine.
Na Cetinju i dalje stoluju mitropoliti, koji zajedno sa kaluđerima žive od dosta velikih prihoda Cetinjskog manastira. Od mitropolita Visariona, iz vremena Ivana Crnojevića, pa do pojave vladike Danila Petrovića, na čelu mitropolije izmijenilo se 15 vladika iz raznih plemena.
Po zapisu jednog kaluđera iz 1592. godine, Cetinje ima 44 kuće dok Marijan Bolica Kotoranin, u svom opisu sandžakata Skadarskog iz 1614. godine, pominje da Cetinje ima 70 kuća.
O ovom periodu imamo šture istorijske izvore.
Počev od XVI vijeka, Cetinjska mitropolija dobija sve više na značaju i postaje opštecrnogorsko središte, preuzimajući postepeno, pored duhovnih i političke prerogative. Uz opštecrnogorski zbor, Cetinjska mitropolija se nameće kao najvažniji faktor u održanju crnogorskog jedinstva, organizaciji otpora i očuvanju nacionalnih tradicija. Tako prekid kontinuiteta u urbanom razvoju ne utiče na njegovo političko značenje. Ono će naročito da naraste u XVII vijeku, kad je otpočeo široki pokret našeg naroda za emancipaciju od turske vlasti. Cetinje postaje središte ideja i podsticaja, nada u spas od beznađa, simbol nepokornosti, zastava slobode.
Cetinje dinastije Petrovića

Istorijska uloga Cetinja i Cetinjske mitropolije doživljava novi uzlet početkom XVIII vijeka, kada Crnogorci uz politički oslonac na pravoslavnu imperiju, carsku Rusiju, prave planove za stvaranje samostalne i nezavisne države. Ton tom vremenu daje i snažna ličnost vladike Danila Petrovića (rođen 1670- vladao Crnom Gorom od 1697 do 1735. kada je 11.01. umro), tvorca misli o slobodi i nezavisnosti Crne Gore, rodonačelnika dinastije Petrović Njegoš koji je i uspostavio političke odnose sa Rusijom.

Vladika Danilo obnavlja Cetinjski manastir 1701. godine. Za njegovu gradnju korišćen je kamen sa razorenih crnojevićkih zdanja a u njega su ugrađeni i dekorativni elementi sa manastira Crnojevića, čime je Danilo simbolično naznačio da će nastaviti oslobodilačku misiju svojih predaka.

Posebno je bio velik njegov doprinos na planu učvršćivanja opštecrnogorskog jedinstva i pokretanja organizovane borbe protiv Turaka. Sastavni dio tog procesa je i „istraga poturica“, konačni obračun sa islamiziranim Crnogorcima, kojoj je on bio glavni inicijatir i pokretač. Istraga je poslužila kao motiv Petru II Petroviću Njegošu (1813-1851), vladici i vladaru Crne Gore(1830-1851), za njegov dramsko-epski i filozofski spjev Gorski vijenac.
Još za života Vladika Danilo je za svog nasljednika imenovao sinovca
Savu (rođen 1681- vladika od 1735- umro 1781) koji je u pravom smislu bio kaludjer isposnik, povučen čovjek, sušta suprotnost Danilu. Nastojao je da izbjegne sukobe sa Turcima i ojača veze sa Rusijom i Mletačkom Republikom.
Vladika Sava je umro u stotoj godini 7. marta 1781. godine. Njegova grobnica se nalazi u porti Cetinjskog manastira.
Na prijedlog vladike Save (kojemu je zbog njegove mirne prirode odgovaralo da se posveti vjeri i crkvi) i uz prethodnu saglasnost Opštecrnogorskog zbora, vlast u Crnoj Gori 1750. godine faktički preuzima vladika Vasilije koji je i ranije vukao značajne političke poteze prve ličnosti.

Vasilije (rođen 1709, vladika od 1750-1766) je prvi crnogorski vladika koji je pokušao da zaobiđe Zbor i vodi politiku sam. Kao predstavnik crnogorskog naroda, vladika Vasilije u junu 1752. godine odlazi u Rusiju. Za vrijeme svog boravka u Rusiji, 10.marta 1754. godine Vladika Vasilije je završio Istoriju o Crnoj Gori.
Po drugi put je pošao u Rusiju 1756. godine a početkom marta 1766. godine se teško razbolio. Nije uspio da potpiše testament jer ga je u tome omela smrt. Umro je 10. marta 1766. godine u Petrogradu. Testament je bio posljednja poruka ruskoj carici Katarini II: “Ako ja umrem, ne ostavite narod crnogorski bez pažnje i milostive odbrane”. Sahranjen je uz najveće vojne počasti u Blagovješčenskoj crkvi, u kojoj počivaju znamenite ruske ličnosti, među kojima i proslavljeni ruski vojskovođa Suvorov. Na nadgrobnoj ploči koja je očuvana, u reljefu je izveden grb Crne Gore.
Smrću vladike Vasilija crnogorska vladičanska stolica nije ostala upražnjena jer je vladika Sava bio još živ pa je preuzeo na sebe teret upravljanja zemljom i crkvom. Tako je on preživio i naslijedio svog pomoćnika, zamjenika i nesuđenog nasljednika.

Kada je, juna 1766. godine, u Crnu Goru stigla vijest o smrti vladike Vasilija, pojavljuje se nepoznati vidar koji je “vidao raznim travama mnoge bolesti i brzo liječio najteže bolesnike”. Kako je iz nekih svojih razloga krio svoje ime ljudi su ga prozvali Šćepan Mali. On je nakon dosta peripetija izabran za crnogorskog vladara i veoma uspješno je vladao od 1766 do 1770. godine kada je doživio tešku povredu od mine i postao nepokretan. Sve do svoje smrti on je u svim važnim stvarima naredbodavalac. Godine 1773, dvadeset drugog oktobra, Šćepana Malog zaklao je na spavanju, jedan Grk, Stanko Palikarda, Šćepanov sluga. Njegovu ličnost ovjekovječio je Petar II Petrović Njegoš u svom dramskom spjevu Lažni car Šćepan Mali.

Čitav XVIII vijek bio je ispunjen neprekidnim borbama za očuvanje nacionalne nezavisnosti. Ovi otpori su krunisani uspjehom pri kraju toga vijeka kad su Crnogorci, pod voćstvom vladike Petra I Petrovića Njegoša (rođen na Njegušima 08.09.1748. godine – vladika od 1781-1830), u dvjema velikim bitkama 1796. godine na Martinićima i Krusima potpuno porazili mnogostruko veću vojsku skadarskog vezira Mahmut Paše Bušatlije.

U ovoj bitci poginuo je i sam Mahmut Paša veliki crnogorski neprijatelj a njegova posmrtna maska i oružje mogu se vidjeti u Istorijskom muzeju na Cetinju.
Poslije ovih pobjeda, u okrilje Crne Gore ušle su oblasti Bjelopavlića i Pipera.
Petar I je za vrijeme svoje vladavine uspio da 1820 . godine Crnoj Gori pripoji još dvije plemenske oblasti Rovca i Moraču. Borio se i protiv Napoleonove vojske a u znak priznanja ruski car Pavle odlikovao ga je ordenom Aleksandra Nevskog.
Veliki ruski pjesnik Aleksandar Sergejevič Puškin diveći se junaštvu Crnogoraca napisao je poemu “Bonaparta i Crnogorci” a lord Tenison iz istih pobuda piše odu Crnoj Gori.

Na inicijativu Petra I, skupština narodnih glavara je u oktobru 1796. prihvatila odluku o formiranju centralnog suda – “ Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog “ . To je bio prvi organ nadplemenske vlasti u Crnoj Gori. Iste godine donesen je i Zakonik koji je sadržao 16 članova, a dopunjen je 1803.godine. Proklamovanjem ovog zakonskog spomenika stvorena je podloga crnogorskog pravnog sistema u novom vijeku.
Petar I podiže u blizini manastira i prvu sa profanom funkcijom, čuvenu Sionicu.

Bila je to jednostavna kamena kuća sa slamenim krovom. Tri njena odjeljenja služila su kao prostor za zasijedanje organa vlasti. On je napisao čuvene Poslanice u kojima savjetuje razjedinjena crnogorska plemena. Umro je 18.oktobra 1830. Proglašen je za sveca 1834. godine.

Proces učvršćivanja državne vlasti nastavljen je i u vrijeme vladavine Petra II Petrovića Njegoša (1830 – 1851). Njegoš, uprkos teških uslova za život, preduzima osnovne korake na polju prosvjete i kulture. U cetinjskom manastiru otvara prvu školu 1834. godine, a naredne osniva i štampariju koja je takođe bila smještena u prostoru Cetinjskog manastira.

U njoj su štampane crkvene i školske knjige, prva književna djela crnogorskog vladara, prevod Šlecerove Istorije, zatim razni proglasi, obrasci za pasoše, itd. Od 1935. godine, iz cetinjske štamparije izlazi prvi crnogorski kalendar Grlica koja pored čisto kalendarskog dijela sa oznakama vjerskih praznika i poukama vjernicima ima i dodatak sa literarnim i istorijskim tekstovima, pa se njena pojava označava kao rađanje prvog crnogorskog časopisa.

Njegoš, na sugestiju bankara Roštilda iz Napulja, nastoji da Crna Gora, kao nezavisna i suverena država, dobije svoj novac. On u najvećoj tajnosti vodi sve pripreme, daje nacrt zlatnika, naručuje izradu alata i zajedno sa presom za kovanje sve doprema na Cetinje. Po najstarijem bogu u starih Slovena novcu daje naziv “ZLATNI PERUN”. Njegova prerana smrt 19. oktobra 1851. godine obustavlja realizaciju a alati i presa ostaju zaboravljeni u Cetinjskom manastiru.
U blizini Manastira podižu se i nekolike nove kuće koje nijesu značajno uvećale postojeće gradsko naselje.

Na brdu iznad Manastira 1835. godine sagrađena je Tablja – tvrđavica zamišljena kao odbrambeno uporište ali ona nikada nije završena i osposobljena za artiljerijsku posadu kako je bilo zamišljeno već je uglavnom služila za isticanje posječenih neprijateljskih glava.

U to vrijeme, za potrebe sve većeg broja putnika koji “otkrivaju” Crnu Goru, pojavljuje se i prva gostionica – han a 1838. godine Njegoš podiže Biljardu, svoju rezidenciju, koja je dobila ime po bilijaru-omiljenoj vladičinoj igri, a koja je preuzela sve državne funkcije dok je Manastir ostao samo kao vjerski centar.

Na Cetinju je 2. X 1831. godine, zbor crnogorskih glavara donio odluku o ustanovljenju Praviteljstvujuščeg senata crnogorskog i brdskog koji je nazvan i Crnogorski senat. Senat je imao sudsku i izvršnu vlast.

Mitropolita Petra II naslijedio je njegov sinovac Danilo Stankov Petrović. (1852 – 1860). Danilo je uspostavio novi, svjetovni oblik vladavine. Proglasio je Crnu Goru za knjaževinu a njenog vladara za nasljednog knjaza. U Biljardi više ne stoluje vladika, već vladar sa svjetovnom titulom, a njen dograđeni dio uređuje se za potrebe prve crnogorske knjaginje i novog dvorskog osoblja. Temeljite reforme u mnogim oblastima života utiču na dalje formiranje i porast grada. Gradsko jezgro, već formirano u dvije glavne i nekoliko sporednih ulica, uvećava se za 34 nove kuće sa kamenim zidovima i slamenim krovovima.

Već 1853. godine Cetinje je bilo neposredno ugroženo od moćne armije Omer-paše Latasa, koja je stigla nadomak grada. U očajničkim naporima da se pruži otpor Turcima, a u nedostatku municije, pretopljeni su u puščana i topovska zrna olovni krov Biljarde i slova Njegoševe štamparije.

Knjaz Danilo je unaprijedio i pravni poredak u Crnoj Gori. Pravni spomenik poznat pod imenom Zakonik Danila prvog knjaza i gospodara Crne Gore, usvojen je na glavarskoj skupštini na Cetinju 1855. godine. Zakonik je imao 95 članova, kojima su obuhvatnije uređeni društveni odnosi nego u Zakonu Petra I.

Knjaz Danilo je crnogorskim vojnim pobjedama priključio još jedan podvig. Crnogorci su u maju 1858. godine, u reonu Grahovca nanijeli Turcima strahoviti poraz . Velike sile su nakon ove bitke primorale Osmansko carstvo da pristane na razgraničenje s Crnom Gorom. Međunarodno priznata granična linija između Crne Gore i Turske utanačena je krajem 1858. godine, na konferenciji ambasadora velikih sila u Carigradu.
Ova konferencija predstavlja značajan iskorak u naporima Crne Gore za sticanje međunarodnog priznanja.

Nakon ubistva knjaza Danila u Kotoru 1860. godine, započinje višedecenijska vladavina knjaza – kralja Nikole (1860 – 1918) koju je odlikovalo i sprovođenje niza reformi koje su imale za cilj da modernizuju autarhično crnogorsko društvo. Knjaz je posebnu pažnju obraćao i na teritorijalno proširenje Crne Gore.

Crnogorska vojska je u ratu 1876 – 1878. izvojevala nekoliko veličanstvenih pobjeda ( Vučji Do, Fundina ) i oslobodila više gradova.

Na Berlinskom kongresu, održanom juna – jula 1878. godine, velike sile su potvrdile već odavno stečenu crnogorsku nezavisnost . Poslije Berlinskog kongresa, Crna Gora se više nego dvostruko teritorijalno proširila . Njena površina iznosila je 9. 475 km.

Crna Gora je 1905. godine, dobila svoj prvi Ustav. Pet godina kasnije (1910) proglašena je za kraljevinu, a knjaz Nikola za kralja.

Uvećanje državne teritorije u razdoblju 1878 – 1880, nije prema opravdanom mišljenju zvaničnog Cetinja, zaokruživalo državni i nacionalni prostor Crne Gore. Crna Gora je u Balkanskim ratovima uvećala svoju teritoriju za 4.958 k m2. To je bila skoro polovina njenog državnog prostora nakon Berlinskog kongresa. Površina Crne Gore iznosila je 14.433 k m2. Crnogorski državotvorni pokret, usmjeravan i rasplamsavan sa Cetinja, bio je na vrhuncu svoje moći.

U prvoj fazi vladavine knjaza Nikole, od 1860 do početka crnogorsko-turskog rata 1876-1878 godine, Cetinje nastavlja da raste ubrzanim tempom.

Taj porast najbolje ilustruje zvanična statistika – 1872. godine grad ima 115 kuća i oko 500 stanovnika, a samo tri godine kasnije 160 kuća i gotovo utrostručeni broj stanovnika (1400).

Dobar dio kuća je na sprat, a krovovi se od 1870. godine po zvaničnoj naredbi, moraju pokrivati crijepom. Osim Biljarde, dotad jedinog objekta javne namjene, niču veća pretencioznija zdanja: prva moderna gostionica, poznata Lokanda, novi dvor knjaza Nikole,

zgrada Djevojačkog instituta, Bolnica Danilo I, radni prostor za poštu i telegraf, Redakciju lista Glas Crnogorca i druge državne institucije.

Gradska struktura je već jasno oformljena sa glavnim trgom i nekoliko većih i manjih ulica.

Poslije Berlinskog kongresa Cetinje se ubrzano razvija.

Cetinje je kao prijestonicu, međunarodno priznate države, prihvatilo veliki broj diplomatskih predstavnika iz raznih zemalja.

Tačnije, 11 država je otvorilo svoja diplomatska poslanstva, a dvije zemlje svoja konzularna predstavništva .

Gradsko područje se znatno proširuje. Otvaraju se prosvjetne i kulturne ustanove, razvijaju se gradske djelatnosti, raste broj stanovnika, niče veliki broj zgrada, uređuju se ulice, poravnava teren, podižu dva parka (Dvorski i Opštinski), otvara moderna pijaca, više trgovinskih i zanatskih radnji kao i znatan broj ugostiteljskih objekata a Cetinje dobija i telefonske linije sa svim većim mjestima u Crnoj Gori.

Poštanska kočija se može vidjeti u glavnoj ulici. Gradi se vodovod (1891) i uvodi električno osvjetljenje (1910). Od samog početka ova gradnja počiva na jasnoj urbanističkoj zamisli.

Ulice su prave i ravne, relativno široke, osvijetljene fenjerima, zasađene drvoredima lipa i bagrema, izuzetno čiste. Kuće su uglavnom niske i skromne sa prelomljenim krovovima a većina ima dvorište i mansardu.

Grad se povezuje solidnim cestama sa Rijekom Crnojevića (1882), Kotorom (1884) i Podgoricom (1890) a 1906 godine se pušta u saobraćaj i put do Ivanovih korita.

Oko glavnih gradskih ulica Dvorske i Katunske, formira se elitni dio grada, koji sa različitim stilskim rješenjima zgrada odskače od tipične cetinjske gradnje. Ističu se zgrade Zetskog doma, Vojnog stana, prijestolonasljednikovog dvora,

ruskog,

francuskog i engleskog diplomatskog poslanstva, nekoliko građanskih domova, Crnogorske banke i najmonumentalnijeg cetinjskog zdanja Vladin doma (sjedište ministarstva i Narodne skupštine).

Austro-Ugarska i Italija za zgrade svojih diplomatskih misija biraju lokacije dosta udaljene od glavnog gradskog jezgra, što je podstaklo bržu urbanizaciju tog dijela grada,

tako da gornji dio grada ili Nova varoš dobija BULEVAR. Tada niče i nekoliko teniskih igrališta.

Period najvećeg prosperiteta Cetinja, koji traje do početka I balkanskog rata (1912), dao je mnogo duhovnoj klimi najmanje evropske metropole. Otvaraju se srednje škole, (Djevojački institute, Bogoslovsko-učiteljska, Gimnazija, i nekoliko vojnih), u Zetskom domu radi muzej, čitaonica, biblioteka i pozorište.

U ovom periodu izlazi šest novina (Glas Crnogorca, Vjesnik, Dnevne novosti, Cetinjski vjesnik, Ustavnost i Dnevni list), četiri stručna i dva službena lista, šest književnih listova i časopisa i dva godišnjaka. Izdavačka djelatnost odvija se preko četiri štamparije, od kojih je jedna privatna.

Istovremeno djeluju prva amaterska i kulturno-zabavna društva, upražnjava se sport (tenis, skijanje, klizanje, pojavljuje se prva fudbalska lopta).
Cetinje u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca / Jugoslaviji

Balkanski ratovi (1912-1913) i prvi svjetski rat usporili su dalji razvoj Cetinja.

Za vrijeme austrougarske okupacije (1916-1918), vjekovno kulturno-istorijsko nasljeđe Cetinja i Crne Gore znatno je opljačkano i uništeno.
Kraj Prvog svjetskog rata Crna Gora dočekala je u krajnje neobičnom kontekstu. Ona je bila okupirana od strane savezničkih vojski: francuskih, engleskih, italijanskih, američkih i srpskih trupa. Srpske jedinice bile su naajbrojnije i raspoređene su u unutrašnjosti Crne Gore. U Crnoj Gori postojalo je vidno raspoloženje stanovništva za stvaranje jugoslovenske države. Ali oko načina ujedinjenja vrlo brzo su izbila prva neslaganja. Sljedbenici uslovnog ujedinjenja na Cetinju isticali su svoju političku maksimu na sledeći način: “ Mi smo za to da u Jugoslaviju uđu Crna Gora i Srbija bratski ruku pod ruku i ravnopravno “. Srpska vlada i njena vojska nijesu ništa prepuštali slučaju u cilju ostvarenja projekta sjedinjenja Crne Gore Srbiji.

“Velika narodna skupština “ je sazvana u Podgorici a ne na Cetinju pošto se znalo da su crnogorska prijestonica i njena okolina uporište protivnika bezuslovnog ujedinjenja. “Velika narodna skupština” u Podgorici je otpočela sa radom 24.novembra 1918. u 9 časova. Zasijedala je do 29.novembra 1918. Skupštinska zasijedanja održavana su u zgradi Monopola, oko koje se nalazilo odjeljenje srpske vojske. Glavne odluke na Podgoričkoj skupštini donijete su na II redovnoj sjednici od 26.novembra 1918.godine. Dvije najvažnje odluke glasile su:
“Da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola”;
“Da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića te tako ujedinjena stupi u zajedničku Otadžbinu našeg tročlanog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca”.
Odluke Podgoričke skupštine bile su nelegalne i nelegitimne. Skupština je organizovana mimo svih pravila legalnog procesa. U vrijeme njenog održavanja egzistirala je crnogorska država koja je imala međunarodnopravni legitimitet i kontinuitet.
Karakter i sadržaj ujedinjenja proklamovanog na “Velikoj narodnoj skupštini” proizveo je velilko nezadovoljstvo kod jednog dijela Crnogoraca, posebno Cetinjana. Nezadovoljstvo je bilo uvećano i zbog bahatosti i isključivosti srpskih trupa u Crnoj Gori. Navedeni razlozi determinisali su pripreme za otpočinjanje oružanog ustanka . Suština ustaničkog plana, utvrđena 26. decembra 1918. u selu Bokovu, sastojala se u zauzimanju Cetinja a vođa oružanih ustanika bio je Krsto Zrnov Popović.

Do sukoba na Cetinju došlo je 6.januara 1919. godine. Ustanici su raspolagali sa oko 1.500. boraca kojima se suprostavilo 887 ljudi. Ustanici su se brzo približili Cetinju, ali su bjelaši u 8 sati ujutru otvorili žestoku paljbu. Odbrana Cetinja je upotrijebila i artiljeriju. Takav odgovor izazvao je konfuziju u redovima ustanika.

Oni su u podne bili gotovo razbijeni . Neorganizovanost i stihija pratile su djelovanje ustaničke vojske koja je pretrpjela više poraza na raznim sektorima. Sukobi su definitivno prestali 14. januara 1919. godine. Dio ustanika je pobjegao u Boku Kotorsku i Bar, značajan dio se odmetnuo u šumu, a jedan dio se sklonio u Italiju.

Crna Gora je u Kraljevini SHS / Jugoslaviji bila agrarno nerazvijeno područje u kojoj je preovladavo sitni posjed. Bila je saobraćajno izolovana bez direktnih komunikacija sa zaleđem. Crna Gora je bila kulturno zaostala sredina sa visokim procentom nepismenog stanovništva.

Cetinje je bilo prvo centar Zetske oblasti, a od 1929. godine Zetske banovine, koja je pored današnje Crne Gore zahvatala djelove Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Kosova. U njemu je pored Banske uprave bila i Komanda Zetske divizijske oblasti. Brojni činovnički aparat iz svih krajeva Jugoslavije i sve razvijenija domaća građanska klasa dali su poseban ton gradskom življenju što je uticalo i na arhitekturu starog jezgra Cetinja a to najbolje svjedoče građevine nastale u tom periodu:

zgrada Banske uprave – Banovina, Hipotekarna banka, Zadružni dom, Banski i Oficirski stanovi, dvije škole. Ranija kulturna tradicija se donekle nastavlja a značajnu ulogu počinju da dobijaju radnička društva i organizacije.
Za razliku od ostalih političkih partija (radikali, demokrate, zemljoradnici) Crnogorska stranka ili stranka crnogorskih federalista bila je jedina samostalna politička organizacija u Crnoj Gori. Cetinjski kraj je bio uporište ove organizacije. Crnogorski federalisti su se gorljivo zalagali za federativno preoblikovanje države u kojoj bi Crnoj Gori bio obezbijeđen ravnopravan status .
Komunistička partija u Crnoj Gori razvijala se kao sastavni dio centralizovane jugoslovenske partije. Bila je prva politička snaga koja je posjedovala organizovan partijski aparat u Crnoj Gori. Na Cetinju je već 1920. bilo 226 redovnih članova KPJ. Komunisti su žestoko osuđivali koncept jugoslovenskog unitarizma te su prihvatili lenjinski princip o samoopredjeljenju naroda. Tek će tridesetih godina XX vijeka komunisti podržati koncept očuvanja teritorijalnog integriteta jugoslovenske države i njenog federalnog preuređenja, u kojem bi Crna Gora bila zasebna federalna jedinica. KPJ je bila i jedina politička grupacija koja je prepoznavala i respektovala nacionalnu individualnost Crnogoraca.
Cetinje grad – heroj

Izraslo na vjekovima slobodarstva i heroike, sraslo sa istorijom – Cetinje je uvijek gledalo široko u budućnost i prihvatalo sve što je progresivno. Tako se 1871. godine kliče Pariskoj komuni, 1879. u gradskoj knjižari prodaje Komunistički manifest, niču radnička društva i udruženja u gradu u kojemu je radnička klasa tek u začetku, štrajkovima i demonstracijama obezbjeđuje osmočasovno radno vrijeme za cetinjske grafičke radnike.
Već 1919, u godini osnivanja jugoslovenske Socijalističke radničke partije (komunista), u gradu od 5500 stanovnika djeluje 226 organizovanih komunista, pa Cetinje postaje glavni crnogorski centar radničkog pokreta a u njegovoj okolini niče i prva seoska crvena komuna. Grad koji je vjekovima drugovao sa slobodom i krvlju je plaćao, prvi je u zemlji demonstracijama reagovao na saramno pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu (mart 1941).

Na dan kapitulacije jugoslovenske vojske u Drugom svjetskom ratu, 17.aprila 1941. Crnu Goru su okupirale italijanske trupe. U novonastalim okolnostima jedino su organizacije KPJ nastavile svoje djelovanje na pripremanju otpora okupatoru. U tome je posebno prednjačila partijska organizacija na Cetinju. Još u toku aprilskog rata 1941. cetinjski komunisti su organizovali izvlačenje oružja iz svih vojnih skladišta u gradu.
Poslije opsežnih priprema, 13 jula 1941. otpočeo je ustanak crnogorskog naroda. Ustanak je najprije buknuo u cetinjskom i barskom srezu. Cetinjski ustanici su već 13 jula 1941. oslobodili čitavu teritoriju sreza, osim Cetinja i Njeguša. Ustaničke jedinice nijesu mogle da odole pritisku mnogobrojnijeg neprijatelja kome je obilato pomagala i avijacija . Crna Gora je 1941. bila reokupirana. I u najtežim trenucima Cetinje je bilo istinski privrženo oslobodilačkom pokretu u svim fazama njegovog razvoja.
Takvo opredjeljenje manifestovalo se u političkom , ekonomskom i obavještajnom domenu. Posebno se afirmisala organizacija narodnooslobodilačkog fronta (NOF) koja je pored ekonomskog karaktera imala i političko obilježje.
Na zasijedanju crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja (CASNO ) koje je održano 13 jula 1944. donijeta je odluka od istorijskog značaja. Zasigurno, najvažnija je bila odluka prerastanja CASNO-a u vrhovno, zakonodavno i izvršno tijelo Crne Gore. Ova odluka definiše novi državno – pravni status Crne Gore u zajedničkoj državi jugoslovenskih naroda. Ovim je Crna Gora, nakon 26 godina, povratila svoju državnost, doduše u okviru jugoslovenske federacije.

Ključne operacije za oslobođenje Crne Gore započete su u jesen 1944. Cetinje je 13.novembra 1944. u četiri časa bilo oslobođeno. U žestokim borbama za oslobođenje grada koje su trajale od 27. oktobra do 13 novembra, poginulo je 38. partizana a 56. je ranjeno. Gubici neprijatelja su bili dvostruko veći. Cjelokupna teritorija Crne Gore oslobođena je 3.januara 1945.godine.

Cetinjani su u oslobodilačkom ratu 1941- 1945. nastavili da ispisuju slavnu istoriju svog grada. U partizanskim jedinicama sa cetinjske teritorije borilo se 4.965 boraca. Cetinjska opština dala je 49 narodnih heroja.

Zbog ovakvog patriotizma, Josip Broz Tito, predsjednik Jugoslavije, je 7. maja 1975. godine, dodijelio gradu Cetinju Orden narodnog heroja povodom tridesetogodišnjice oslobođenja zemlje. Orden je svečano uručio 13. jula 1975. godine, na prepunoj Ljetnoj pozornici, predsjednik Republike Crne Gore Veljko Milatović.
Cetinje u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji

U socijalističkoj Crnoj Gori došlo je do velikih promjena osnovnih funkcija Cetinja. Ono od 12.oktobra 1946. godine nije bilo glavni politički i administrativno upravni centar Republike Crne Gore. Te funkcije je preuzeo Titograd.
Ubrzo su uslijedile značajne društveno- ekonomske transformacije. Cetinje je umjesto nekadašnjih političko – diplomatskih, administrativno upravnih, kulturno-prosvjetnih počelo da razvija nove djelatnosti, prvenstveno industrijsku.

Zahvaljujući Elektroindustriji “Obod” koja je nekolike decenije bila najveći i najbolji proizvođač rashladnih aparata za domaćinstvo na prostoru SFRJ na Cetinju je niklo nekoliko uspješnih preduzeća čije se djelatnost uglavnom vezivala za “Obod” a broj zaposlenih u cetinjskoj opštini bio je dostigao cifru od skoro 9000.
Iako je u ovom periodu razvoj Cetinja stagnirao, jer su sva državna sredstva za razvoj uglavnom bila namijenjena Titogradu, u gradu je napravljeno nekoliko objekata koji su svojom arhitekturom ozbiljno ugrozili kolorit starog jezgra Cetinja (o tome je više rečeno u prilogu URBANI RAZVOJ CETINJA).
U vrijeme velike političke krize koja je početkom devedesetih godina XX vijeka zahvatila SFRJ, crnogorske vlasti su podržale politiku oficijelnog Beograda. Srpske vlasti su pod plaštom očuvanja jugoslovenske federacije ustvari težile formiranju velike Srbije.

Barjak otpora protiv takve politike u Crnoj Gori najjače se razvio na Cetinju. Veliki broj Cetinjana, pretežno okupljenih u Liberalnom savezu Crne Gore, zadržao je političku memoriju svoje države i sve glasnije je isticao zahtjev za njegovanje kulturno – istorijske tradicije svog naroda. Proširili su ga htjenjem za državnu nezavisnost Crne Gore, kao odgovor na raspad Jugoslavije. Na Cetinju su organizovani mnogi protesti i antiratni mitinzi.

Cetinje u Saveznoj Republici Jugoslaviji
Poslije raspada SFRJ 1991. godine, stvorena je od Srbije i Crne Gore 27.aprila 1992. godine, Savezna Republika Jugoslavija kao dvočlana federacija.

Crnogorske vlasti postepeno prepoznaju značaj Cetinja za očuvanje nacionalnog i državnog identiteta Crne Gore . Cetinju je 12 oktobra 1992. godine sa 90 glasova za, 11 protiv i 3 uzdržana, Skupština Crne Gore vratila status prijestonice a na osnovu zakonodavnog akta donijetog 29. decembra 1993. godine, Cetinje je proglašeno Prijestonicom Crne Gore.
Na Cetinje se 1981. godine otvara Kulturološki fakultet sa smjerovima za konzervaciju i restauraciju, koji krajem 1988. godine prestaje sa radom i prerasta u Fakultet likovnih umjetnosti sa četiri odsijeka: slikarski, vajarski, grafički i grafički dizajn a 1994. godine formira se i Odsjek za glumu koji 1997. godine prerasta u

Fakultet dramskih umjetnosti na kojemu danas imate osim Studija glume i studijske programe Pozorišne i TV produkcije, kao i Pozorišnu i TV režiju. Muzička akademija iz Podgorice preselila se na Cetinje 1996. godine. Svi ovi fakulteti imaju jednogodišnje specijalističke postdiplomske studije i dvije godine magistarskih studija.
Pogrešna politika Beograda dovela je do uvođenja sankcija SRJ, što je najviše pogodilo EI “OBOD” koja se uprkos svim pokušajima neće oporaviti od ovog “udarca” pa će krajem devedesetih godina prestati sa radom a slična sudbina zadesiće i ostala cetinjska preduzeća tako da je sada na Cetinju broj nezaposlenih prešao cifru od 2100 što u procentima u odnosu na radno aktivno stanovništvo iznosi oko 20%.

Crnogorska vlada je 1997. godine, napravila radikalan otklon od pogubne politike oficijelnog Beograda.
Ne zadugo (2001) definisala je svoj nacionalni i državni program. Njegova srž ogledala se u obnavljanju crnogorske državnosti.
Cetinje nakon obnavljanja nezavisnosti Crne Gore

Na referendumu, održanom 21. maja 2006. godine, obnovljena je (nakon 88 godina) državna samostalnost Crne Gore.

Crna Gora je primljena u UN 28.O6.2006. godine na zasijedanju u Njujorku.

Upravna zgrada EI “OBOD” renovira se za potrebe rezidencije Predsjednika Crne Gore, donosi se Zakon o prijestonici a 2009. godine formira se Senat prijestonice koji treba da verifikuje sve projekte od značaja za brži razvoj Cetinja i da predloži državi njihovo finansiranje.
U projekte komunalne infrastrukture ulažu se značajna sredstva, obnavljaju se i modernizuju objekti u kojima su smještene neke državne institucije, pristupa se izradi detaljnih urbanističkih planova pojedinih djelova grada, značajno unapređuju turistički i sportski kapaciteti, održavaju se gradski parkovi, rekonstruiše se gradska vodovodna mreža, u Nacionalnim parkovima Lovćen i Skadarsko jezero puno se radi na izgradnji sadržaja za bolju valorizaciju ovih dragulja naše opštine, na značajnom dijelu magistralnih puteva prema Podgorici i Budvi prave se treće trake, asfaltiraju gradski i prigradski putevi, elektrificiraju seoska područja, donosi Menadžment plan istorijskog jezgra Cetinja, radi projekat uspinjače Kotor – Lovćen – Cetinje,

projekat za izgradnju novog umjetničkog univerzitetskog kompleksa na lokaciji “Stari Obod”, ali se ipak čini da to nije dovoljno da se nadoknadi višedecenijska “pauza” u razvoju i izgradnji Cetinja. Takav utisak pojačavaju stanje autobuske stanice i gradske tržnice kao i nedostatak postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Donjem Polju.

Najgore od svega je što iz Cetinja, iz godine u godinu, odlaze mladi školovani kadrovi zbog nemogućnosti adekvatnog zapošljavanja.
Cetinje i film
I kinematografija u Crnoj Gori počinje sa Cetinjem. Ono je prva prijestonica crnogorske filmske proizvodnje, prometa i prikazivanja.
Odma po nastanku ovog medijuma, stranci su uveli prvo Cetinje i njegovu okolinu pa Crnu Goru u kinematografiju. Ljudi sa Cetinja su bili prvi iz Crne Gore snimljeni filmskom kamerom ili su pak prisustvovali nekoj filmskoj projekciji. Prvi film o Crnoj Gori snimljen je na Cetinju. Na Cetinju je data i prva filmska predstava, otvoren prvi stalni bioskop, rođen prvi crnogorski sineast, počela rad crnogorska profesionalna kinematografija. U cjelokupnoj crnogorskoj periodici na Cetinju su najranije štampane vijesti o filmu.
Oktobra 1896. je snimljena epizoda o dolasku knjaza Nikole sa članovima njegove porodice i pratnjom iz Cetinja u Rim, povodom udadbe njegove ćerke Jelene za tadašnjeg prestolonasljednika Italija Viktora Emanuela. Film je prvi put prikazan u Rimu januara 1897. To su prve ličnosti iz Crne Gore snimljene na filmsku traku, na samom početku stvaranja kinematografije uopšte. Januara 1898. u Napulju, u kraljevskom dvorcu, članovi kuće Petrović prvi su iz Crne Gore vidjeli neku filmsku predstavu.
U ljeto 1902. na Cetinju je prvu filmsku projekciju u Crnoj Gori dao bečki putujući bioskop „Uranija“. Tom prilikom snimljen je i prvi film uopšte u Crnoj Gori: „U Crnim brdima, na crnogorskom knjaževskom dvoru“, koji je prikazan u Beču 1. novembra iste godine.
Na teritoriji današnje Crne Gore, na Cetinju je otvoren prvi stalni elektrokinematograf, sredinom 1908, u prostoriji kafane „Lovćen“ Petra Pejovića.
U danima svečanosti povodom jubileja knjaza Nikole, njegovog krunisanja i proglašenja Crne Gore za kraljevinu, na Cetinju su se, avgusta 1910, našli snimatelji iz Italije, Mađarske i Austrije koji su snimili na samo proslavne dane nego i razne svakidašnje prizore o ljudima, znamenitostima i pejzažu Cetinja. Nekoliko filmova o jubileju prikazivano je 1910. godine na Cetinju a potom i van Crne Gore. Među njima najkvalitetniji je bio film Splićanina Josipa Karamana.
Sljedeće, 1911. godine, u januaru, proradio je u Zetskom domu, drugi bioskop što je za ondašnje malo Cetinje bio čudesan događaj.Ovaj bioskop daje predstave do do početka rata 1914. godine. Jedan od njegovih vlasnika i njegov kinooperater, cetinjski glumac Ljubomir Tamindžić prikazivao je filmove i u dvoru kralja Nikole 1911. i 1912. godine. U bioskopima bi, u pauzama, prvi put u Crnoj Gori, svirao tamburaški orkestar.
Godine 1912. snimljena je posjeta kralja Nikole Beču i taj film je prikazan na Cetinju.
U vrijeme austro-ugarske okupacije od januara 1916. do novembra 1918., bečki filmski producenti snimili su više propagandnih ratnih reportaža i kratkih dokumentarnih filmova o Crnoj Gori. U svim tim filmovima nalaze se i kadrovi o Cetinju, a „Saša film“ je snimio u Beču pogreb knjaza Mirka, sina kralja Nikole.
U to vrijeme, na Cetinju je postojao stalni vojni bioskop, koji je davao predstave za vojnike i građane.
Po prvom svjetskom ratu pojavio se i prvi crnogorski filmski glumac – Mihailo Ivanović Vavić.
O d 1916. do1921. U Francuskoj je snimljeno nekoliko dokumentarnih filmova o kralju Nikoli u izbjeglištvu. Posljednji takav film je bio „Smrt kralja Nikole“.
Odma po završetku prvog svjetskog rata, u Vladinom domu, Dobrovoljno pozorišno društvo je otvorilo 1919. svoj bioskop koji je od 1931. godine radio u obnovljenom Zetskom domu.
Prvi igrani dugometražni film sa crnogorskom temom „Voskresenja ne biva bez smrti“ prikazan je u Rimu 4. aprila 1922. a autor njegovog scenarija i inspirator njegovog snimanja bio je prvi crnogorski sineast, Vladimir Đ. Popović, advokat, predsjednik Cetinjske opštine i dr.
Po narudžbi, njemački kamermani snimili su kratki dokumentarni film o prenosu Njegoševih kostiju iz Cetinjskog manastira u njegovu grobnicu na Lovćenu, 21. septembra 1925. godine.
Od maja do juna 1928. na Cetinju i u drugim crnogorskim krajevima boravila je ekipa „Defa filma“ iz Berlina i za to vrijeme snimili su na Cetinju filmsku reportažu o proslavi crnogorske pobjede na Grahovcu, zatim kratki kulturno-turistički film i neke sekvence za film „Zakon Crnih Brda“. Ovaj film sa sižeom iz crnogorske sredine prvi je dugometražni igrani film koji je neki strani producent u cjelini uopšte snimio u našoj zemlji.
Do 1941. godine na Cetinju su snimali: poljski filmski producent Guljavicki i septembra 1940. beogradski snimatelji dio reportaže o proslavi crnogorske pobjede nad austro-ugarskom vojskom u bici na Mojkovcu.
Tokom okupacije Crne Gore od aprila 1941. do septembra 1943. godine italijanski snimatelji snimili su niz događaja na Cetinju, među njima i dužu epizodu o posjeti italijanskog kralja Vitorija Emanuela III.
Na Cetinju je 1945. godine oformljena Direkcija filmskog preduzeća DFJ za FRCG, koja je u Crnoj Gori organizovala bioskope, vodila distribuciju i omogućavala rad u Crnoj Gori rediteljima i snimateljima iz drugih krajeva Jugoslavije, jer Crna Gora nije još posjedovala svoj stručni kadar.
Kinematografijom u Crnoj Gori, od 1946. do 1950, rukovodilo se iz Cetinja. Na Cetinju je 1947. godine osnovano Preduzeće za raspodjelu filmova a jula mjeseca iste godine beogradski “Avala film” snimio je, uglavnom na Cetinju, Lovćenu i Njegušima, kratki dokumentarni film “Sjećanje na Njegoša” (pisac scenarija: Mihailo Lalić), kao prvi film sa crnogorskom temom poslije drugog svjetskog rata. Pored ovog filma do 1985. godine, proizvedeno je još sedam filmova o Njegošu.
Najznačajniji datum u istoriji crnogorskog filma je dan u martu 1949, kada je na Cetinju osnovano Preduzeće za proizvodnju filmova “Lovćen film” koje se juna 1952. godine preselilo u Herceg-Novi.
Od svoga prvog filma, 1951, pa do 1965, kada je prestao da postoji, „Lovćen-film” je razvio značajnu djelatnost, prvo na području dokumentarnog, a nešto kasnije i dugometražnog igranog filma. Neki od ovih filmova, nagrađivani na našim i međunarodnim festivalima, predstavljaju zapažena dostignuća u jugoslovenskoj kinematografiji. U prvom redu, to su neka ostvarenja reditelja V. Stojanovića („Njegoš”, 1951, „Mrtvi grad”, 1952, „Utkani tokovi”, 1954, trilogija „Za život”, 1953, prvi jugoslovenski eksperimentalni film); zatim V. Bulajića „Kamen i more”, 1953; B. Bastaća „Mali voz”, 1959, „Selo Tijanje” 1960, „Žedne česme”, 1962; Z. Velimirovića ,,Zublja grahovačka” 1958; N. Jovićevića „Kok-kok”, 1961 idr.
Veće uspjehe iz crnogorske produkcije dugometražnog igranog filma postigli su filmovi: V. Stojanovića ,,Zle pare”, 1956; Z. Velimirovića ,,Dan četrnaesti”, 1960; ,,Ne diraj u sreću”, 1961. M. Đukanovića itd.
Od filmova iz koprodukcija sa stranim partnerima ističu se: „Kapo” D. Pontekorva, 1960, i ,,Ne ubij”, 1961, K. Otan-Lare.
Na Cetinju je snimljen prvi crnogorski dugometražni igrani film (reditelj: Velimir Stojanović, pisac scenarija: Ratko Đurović). Nekoliko filmova realizovano je od 1982. do 1984. u vrijeme proslave 500 godina osnivanja i postojanja Cetinja: televizijski film “Cetinje” (režija V. Ljumović, scenaristi Marko Špadijer, Sreten Asanović), televizijska dokumentarna reportaža Milana Kovačevića u okviru njegovog “Karavana” i polusatni dokumentarni film “Cetinje Crne Gore” (reditelj: Nikša Jovićević, scenarist: Veljko Đurić; pisac komentara: Ratko Đurović).
Za Cetinje nijesu vezani samo početak i razvoj crnogorske kinematografije, njen uspon i njene stvaralački najuspješnije godine, nego i izgradnja njenog prvog profesionalnog filmskog kadra. Tu su povremeno ili stalno živjeli i radili crnogorski sineasti (reditelji, snimatelji, scenaristi), koji predstavljaju pionire crnogorske kinematografije: Mirko Dragović, Veljo Stojanović, Branislav Bane Bastać, Milo Đukanović, Zdravko Velimirović, Veljko Bulajić, Nikša Jovićević, B. Bošković, V. Brajović, S. Vukčević, N. Đonović i Mišo Tomašević.
-Od školske 1994/95 na Cetinju je počeo sa radom Fakultet dramskih umjetnosti kao odsjek u okviru Fakulteta likovnih umjetnosti a 1997. godine ovaj Fakultet stiče svoju institucionalnu samostalnost. Fakultet dramskih umjetnosti, danas, u okviru svoje nastavne djelatnosti organizuje i realizuje osnovne, specijalističke i poslijediplomske studije na sljedećim studijskim programima: